जिन शब्दों के अपने निश्चित अर्थ होते हैं, उन अर्थों के विपरीत अर्थ देने वाले शब्द ‘विलोम शब्द‘ या ‘विपरीतार्थक शब्द‘ कहलाते हैं। उदाहरण के लिए हिन्दी में जैसे: भाई-बहन, राजा-रानी, वर-वधू, लड़का-लडकी गाय-बैल, कुत्ता-कुतिया इत्यादि।
हिन्दी में विपरीतार्थक या विपरीत अर्थ देनेवाले शब्द निम्नलिखित विधियों से बनते हैं:-
लिंग-परिवर्तन के द्वारा विलोम शब्द :जैसे- भाई-बहन, लड़का-लडकी, गाय-बैल इत्यादि।
भिन्न जातीय शब्द के द्वारा विलोम शब्द :जैसे- अधम-उत्तम, अधिकतम-न्यूनतम, अनुराग-विराग, आजाद-गुलाम, आगे-पीछे, कड़वा-मीठा इत्यादि।
उपसर्ग की सहायता से विलोम शब्द : जैसे- ईश्वर-अनीश्वर, आस्था-अनास्था, अस्वस्थ-स्वस्थ, मान-अपमान, अल्पायु-दीर्धायु, अंतर्मुखी-बहिर्मुखी इत्यादि।
उपसर्ग के समान प्रयुक्त होने वाले शब्दों के परिवर्तन से विलोम शब्द : जैसे- गणतंत्र-राजतंत्र, अल्पसंख्यक-बहुसंख्यक, उत्तरायण-दक्षिणायण, एकतंत्र-बहुतंत्र, उदयाचल-अस्ताचल, विशालकाय-लघुकाय इत्यादि।
नञ् समास के पद बनाकर उत्पन्न विलोम शब्द : जैसे- नश्वर-अनश्वर, आदि-अनादि, संभव-असंभव, आस्तिक-नास्तिक, अनाथ-सनाथ, सार्थक-निरर्थक इत्यादि।
| क्र० शब्द | विलोम |
|---|---|
| 1. अंकुश | निरंकुश |
| 2. अंत | प्रारंभ |
| 3. अंतर | बाह्य |
| 4. अंतिम | प्रारंभिक |
| 5. अंधेरा | उजाला |
| 6. अंशतः | पूर्णतः |
| 7. अकलुष | कलुष |
| 8. अकाल | सुकाल |
| 9. अक्रुर | क्रुर |
| 10. अगम | सुगम |
| 11. अगला | पिछला |
| 12. अग्नि | जल |
| 13. अग्रज | अनुज |
| 14. अग्राह्य | ग्राह्य |
| 15. अग्रिम | अन्तिम |
| 16. अचल | चल |
| 17. अच्छा | बुरा |
| 18. अच्छाई | बुराई |
| 19. अजल | निर्जल |
| 20. अज्ञ | विज्ञ |
| 21. अज्ञान | ज्ञान |
| 22. अतल | वितल |
| 23. अति | अल्प |
| 24. अतिवृष्टि | अनावृष्टि |
| 25. अतुकान्त | तुकान्त |
| 26. अथ | इति |
| 27. अदेय | देय |
| 28. अदोष | सदोष |
| 29. अधम | उत्तम |
| 30. अधर्म | सध्दर्म |
| 31. अधिक | न्यून |
| 32. अधुनातन | पुरातन |
| 33. अनंत | अंत |
| 34. अनजान | जाना पहचाना |
| 35. अनभिज्ञ | भिज्ञ |
| 36. अनागत | आगत |
| 37. अनातुर | आतुर |
| 38. अनाथ | सनाथ |
| 39. अनाहूत | आहुत |
| 40. अनित्य | नित्य |
| 41. अनिवार्य | वैकल्पिक |
| 42. अनिष्ट | इष्ट |
| 43. अनुकूल | प्रतिकूल |
| 44. अनुग्रह | विग्रह |
| 45. अनुज | अग्रज |
| 46. अनुपस्थिति | उपस्थिति |
| 47. अनुरक्त | विरक्त |
| 48. अनुरक्ति | विरक्ति |
| 49. अनुराग | विराग |
| 50. अनुर्तीण | उर्तीण |
| 51. अनुलोम | विलोम |
| 52. अनैतिहासिक | ऐतिहासिक |
| 53. अन्तरंग | बहिरंग |
| 54. अन्धकार | प्रकाश |
| 55. अपकार | उपकार |
| 56. अपचार | उपचार |
| 57. अपमान | सम्मान |
| 58. अपेक्षा | उपेक्षा |
| 59. अपेक्षित | अनपेक्षित |
| 60. अभिज्ञ | अनभिज्ञ |
| 61. अभिमान | नम्रता |
| 62. अभ्यस्त | अनभ्यस्त |
| 63. अमर | मर्त्य |
| 64. अमावस्या | प्रूर्णिमा |
| 65. अमीर | ग़रीब |
| 66. अमृत | विष |
| 67. अमृत, | अमि, (अमिय) |
| 68. अरुचि | रुचि |
| 69. अरूचि | सुरूचि |
| 70. अर्जित | अनर्जित |
| 71. अर्थ | अनर्थ |
| 72. अर्पण | ग्रहण |
| 73. अर्वाचीन | प्राचीन |
| 74. अल्प | अधिक |
| 75. अल्पकालीन | दीर्घकालीन |
| 76. अल्पज्ञ | बहुज्ञ |
| 77. अल्पायु | दीर्घायु |
| 78. अवनत | उन्नत |
| 79. अवनति | उन्नति |
| 80. अवनि, | पृथ्वी, |
| 81. अवनी | अंबर |
| 82. अवर | प्रवर |
| 83. अवरोह | आरोह |
| 84. अवलम्ब | निरालम्ब |
| 85. असली | नकली |
| 86. अस्त | उदय |
| 87. अस्ताचल | उदयाचल |
| 88. अस्पृश्य | स्पृश्य |
| 89. आकर्ष | विकर्ष |
| 90. आकर्षण | विकर्षण |
| 91. आकाश | नभ |
| 92. आगमन | गमन |
| 93. आगामी | गत |
| 94. आग्रह | दुराग्रह |
| 95. आचार | अनाचार |
| 96. आच्छादित | अनाछ्दित |
| 97. आज़ादी | ग़ुलामी |
| 98. आतुर | शांत |
| 99. आदत्त | प्रदत्त |
| 100. आदर | अनादर |
| 101. आदर्श | यथार्थ |
| 102. आदान | प्रदान |
| 103. आदि | अंत |
| 104. आद्र | शुष्क |
| 105. आधुनिक | प्राचीन |
| 106. आध्यात्मिक | भौतिक |
| 107. आनंद | शोक |
| 108. आना | जाना |
| 109. आमिष | निरामिष |
| 110. आय | व्यय |
| 111. आयात | निर्यात |
| 112. आरंभ | अंत |
| 113. आरम्भ | अंत |
| 114. आरोह | अवरोह |
| 115. आर्द्र | शुष्क |
| 116. आर्य | अनार्य |
| 117. आलस्य | स्फूर्ति |
| 118. आवश्यक | अनावश्यक |
| 119. आविर्भाव | तिरोभाव |
| 120. आवृत | अनावृत |
| 121. आशा | निराशा |
| 122. आशीर्वाद | अभिशाप |
| 123. आश्रित | अनाश्रित |
| 124. आसक्त | अनाशक्त |
| 125. आस्तिक | नास्तिक |
| 126. आस्था | अनास्था |
| 127. आहार | निराहार |
| 128. आह्वान | विसर्जन |
| 129. इच्छा | अनिच्छ। |
| 130. इच्छित | अनिच्छित |
| 131. इष्ट | अनिष्ट |
| 132. इहलोक | परलोक |
| 133. ईर्ष्या | प्रेम |
| 134. ईश्वर | अनीश्वर |
| 135. उग्र | सौम्य |
| 136. उचित | अनुचित |
| 137. उत्कर्ष | अपकर्ष |
| 138. उत्कृष्ट | निकृष्ट |
| 139. उत्तम | अधम |
| 140. उत्तर | दक्षिण |
| 141. उत्तरार्द्ध | पूर्वार्द्ध |
| 142. उत्तीर्ण | अनुतीर्ण |
| 143. उत्थान | पतन |
| 144. उदय | अस्त |
| 145. उदार | अनुदार |
| 146. उद्यमी | आलसी |
| 147. उधार | नगद |
| 148. उन्नति | अवनति |
| 149. उपकार | अपकार |
| 150. उपजाऊ | बंजर |
| 151. उपयुक्त | अनुपयुक्त |
| 152. उपस्थित | अनुपस्थित |
| 153. उपाय | निरुपाय |
| 154. उर्वर | ऊसर |
| 155. उषा | संध्या |
| 156. ऊंचा | नीचा |
| 157. ऋजु | कुटिल |
| 158. ऋणी | उऋण |
| 159. एक | अनेक |
| 160. एकता | अनेकता |
| 161. एकांगी | सर्वांगीण |
| 162. ऐश्वर्य | दारिद्य |
| 163. ऐसा | वैसा |
| 164. ओखली | मूसल |
| 165. ओछा | गंभीर |
| 166. ओज | ओजहीन |
| 167. ओजस्विता | ओजहीनता |
| 168. ओजस्वी | ओजहीन |
| 169. ओट | प्रकट |
| 170. ओढ़ना | बिछाना |
| 171. ओतप्रोत | विलग |
| 172. औंधा | सीधा |
| 173. औंधाना | सीधा करना |
| 174. औगत | सुगत |
| 175. औघर | सुघर |
| 176. औचक | अक्सर |
| 177. औचित्य | अनुचित्य |
| 178. औद्योगिक | अनौद्योगिक |
| 179. औपचारिक | अनौपचारिक |
| 180. औपचारिकता | अनौपचारिकता |
| 181. औरत | मर्द |
| 182. औलाद | वालिद |
| 183. औवल | आखिर |
| 184. औहाती | विधवा |
| 185. कंकाल | शरीर |
| 186. कंगला | खुशहाल |
| 187. कंजूस | दानी |
| 188. कंटक | पुष्प |
| 189. कंठस्थ | विस्मरण |
| 190. कंपन | स्थिर |
| 191. कई | एक |
| 192. कगार | मँझधार |
| 193. कच्चा | पक्का |
| 194. कटरा | कटरी |
| 195. कटु | मधुर |
| 196. कटुक्ति | सूक्ति |
| 197. कटुता | मधुरता |
| 198. कट्टर | उदार |
| 199. कठिन | सरल |
| 200. कठिनाई | सरलता |
| 201. कठोर | कोमल |
| 202. कड़वा | मीठा |
| 203. कड़ा | मुलायम |
| 204. कड़ाह | कड़ाही |
| 205. कथन | चुप्पी |
| 206. कथ्य | अकथ्य |
| 207. कद्रदान | नाकद्र |
| 208. कनिष्ठ | ज्येष्ठ |
| 209. कपट | निष्कपट |
| 210. कपाल | पद |
| 211. कपूत | सपूत |
| 212. कबूलना | नकारना |
| 213. कभी | कभी अक्सर |
| 214. कम | ज्यादा |
| 215. कमखर्च | खर्चीला |
| 216. कमाना | खर्च करना |
| 217. कमीना | भला |
| 218. करतल | पदतल |
| 219. करार | बेकरार |
| 220. करीना | बेढंग |
| 221. क़रीबी | दूर के |
| 222. करुण | निष्ठुर |
| 223. कर्ज़दार | महाजन |
| 224. कर्ण कटु | कर्ण प्रिय |
| 225. कर्म | निष्कर्म |
| 226. कर्मशाला | विश्रामशाला |
| 227. कर्मशील | कर्महीन |
| 228. कलंक | निष्कलंक |
| 229. कलकल | शांत |
| 230. कृतज्ञ | कृतघ्न |
| 231. कृश | स्थूल |
| 232. कृष | स्थूल |
| 233. कृष्ण | शुक्ल |
| 234. केंद्रित | विकेंद्रित |
| 235. क्रय | विक्रय |
| 236. क्रिया | प्रतिक्रिया |
| 237. क्रुद्ध | शान्त |
| 238. क्रूर | दयालु |
| 239. क्षणिक | शाश्वत |
| 240. क्षम | अक्षम |
| 241. क्षमा | दंड |
| 242. क्षम्य | अक्षम्य |
| 243. क्षर | अक्षर |
| 244. क्षुद्र | महान |
| 245. ख़रीद | बिक्री |
| 246. ख़रीददार | विक्रेता |
| 247. ख़रीदना | बेचना |
| 248. खिलना | मुरझाना |
| 249. खुशी | दु:ख |
| 250. खेद | प्रसन्नता |
| 251. गँवई | शहरी |
| 252. गँवाना | पाना |
| 253. गँवार | शहरी ,होशियार |
| 254. गंधाहारक | गंधदायक |
| 255. गंधीला | सुगन्धित |
| 256. गंभीर | सहज |
| 257. गजब | सामान्य |
| 258. गठित | अगठित |
| 259. गठियाना | खोलना |
| 260. गठीला | ढीला |
| 261. गड़ना | निकलना |
| 262. गड़बड़ | सही |
| 263. गड्मड | सिलसिलेवार |
| 264. गणतंत्र | राजतंत्र |
| 265. गणनीय | अगणित |
| 266. गण्य | नगण्य |
| 267. गत | आगत |
| 268. गति | अगति |
| 269. गतिमान | स्थिर |
| 270. गतिरोध | निर्विरोध |
| 271. ग़दर | शांति |
| 272. गन्दा | साफ़ |
| 273. ग़रीब | अमीर |
| 274. गर्म | ठंडा |
| 275. ग़लत | सही |
| 276. गहरा | उथला |
| 277. गुण | दोष, अवगुण |
| 278. गुप्त | प्रकट |
| 279. ग्रामीण | शहरी |
| 280. ग्राम्य | शिष्ट |
| 281. घंटा | घंटी |
| 282. घटती | बढती |
| 283. घटाना | बढ़ाना |
| 284. घटाव | जोड़ |
| 285. घटित | अघटित |
| 286. घनिष्ठ | बहिरंग |
| 287. घनेरा | नगण्य |
| 288. घमंड | विनय |
| 289. घमंडी | विनयी |
| 290. घमासान | सामान्य |
| 291. घर | बाहर |
| 292. घाटा | फ़ायदा |
| 293. घाटी | पर्वत |
| 294. घात | प्रतिघात |
| 295. घायल | दुरुस्त |
| 296. घृणा | प्रेम |
| 297. घोषित | अघोषित |
| 298. चर | अचर |
| 299. चल | अचल |
| 300. चिर | अचिर |
| 301. चिरंतर | नश्वर |
| 302. चोर | साधू |
| 303. चौड़ी | संकरी, तंग |
| 304. छल | निश्छल |
| 305. छली | निश्चल |
| 306. छांह | धूप |
| 307. छूत | अछूत |
| 308. छोटा | बड़ा |
| 309. जंगम | स्थावर |
| 310. जंगली | पालतू |
| 311. जटिल | सरल |
| 312. जड़ | चेतन |
| 313. जन्म | मृत्यु |
| 314. जय | पराजय |
| 315. जल | थल |
| 316. जल्दी | देरी |
| 317. जवानी | बुढ़ापा |
| 318. जागरण | निद्रा |
| 319. जागृति | सुषुप्ति |
| 320. जाग्रत | सुप्त |
| 321. जाति | विजाति |
| 322. जीवन | मरण |
| 323. जीवित | मृत |
| 324. जेय | अजेय |
| 325. जोड़ | घटाव |
| 326. ज्ञान | अज्ञान |
| 327. ज्येष्ठ | कनिष्ठ |
| 328. ज्योति | तम |
| 329. ज्योतिर्मय | तमोमय |
| 330. ज्वार | भाटा |
| 331. झूठ | सच |
| 332. झोपडी | महल |
| 333. ठोस | तरल |
| 334. डरपोक | निड़र |
| 335. तकलीफ़ | आराम |
| 336. तपन | ठंडक |
| 337. तम | ज्योति |
| 338. तरुण | वृद्ध |
| 339. तिमिर | प्रकाश |
| 340. तीव्र | मंद |
| 341. तुकांत | अतुकांत |
| 342. तुच्छ | महान |
| 343. दयालु | निर्दयी |
| 344. दाता | याचक |
| 345. दिन | रात |
| 346. दुराचारी | सदाचारी |
| 347. दुर्लभ | सुलभ |
| 348. देव | दानव |
| 349. देशी | परदेशी |
| 350. धनी | ग़रीब, निर्धन |
| 351. धर्म | अधर्म |
| 352. धीर | अधीर |
| 353. धीरे | तेज़ |
| 354. धूप | छाँव |
| 355. नक़द | उधार |
| 356. नकली | असली |
| 357. नख | शिख |
| 358. नस्वर अनश्वर | अनश्वर – |
| 359. निंदा | स्तुति |
| 360. निकट | दूर |
| 361. निजी | सार्वजनिक |
| 362. नियमित | अनियमित |
| 363. निरक्षर | साक्षर |
| 364. निर्दोष | र्दोष |
| 365. निर्मल | मलिन |
| 366. निर्माण | विनाश |
| 367. निश्चित | अनिश्चित |
| 368. नीचा | ऊंचा |
| 369. नूतन | पुरातन |
| 370. न्याय | अन्याय |
| 371. पंडित | मूर्ख |
| 372. पक्ष | विपक्ष |
| 373. पतला | मोटा |
| 374. पतिव्रता | कुलटा |
| 375. पदोन्नति | पदावनति |
| 376. परकीया | स्वकीया |
| 377. परतंत्र | स्वतंत्र |
| 378. परिचित | अपरिचित |
| 379. पवित्र | अपवित्र |
| 380. पसंद | नापसंद |
| 381. पाप | पुण्य |
| 382. पूर्ण | अपूर्ण |
| 383. पोषण | कुपोषण |
| 384. प्यार | घृणा |
| 385. प्रतिकूल | अनुकूल |
| 386. प्रत्यक्ष | परोक्ष |
| 387. प्रभावित | अप्रभावित |
| 388. प्रभु | दास |
| 389. प्रलय | सृष्टि |
| 390. प्रवेश | निकास |
| 391. प्रश्न | उत्तर |
| 392. प्रसन्न | अप्रसन्न |
| 393. प्राकृतिक | अप्राकृतिक |
| 394. प्राचीन | नवीन / नया |
| 395. प्रारंभ | अंत |
| 396. प्रेम | घृणा |
| 397. बंधन | मुक्ति |
| 398. बाढ़ | सूखा |
| 399. बासी | ताजा |
| 400. बुद्धिमता | मूर्खता |
| 401. बुराई | भलाई |
| 402. भद्र | अभद्र |
| 403. भाव | अभाव |
| 404. भू, | अम्बर, |
| 405. भूत | भविष्य |
| 406. भूलना | याद करना |
| 407. मंगल | अमंगल |
| 408. मंजूर | नामंजूर |
| 409. मधुर | कटु |
| 410. मनुष्यता | पशुता |
| 411. महंगा | सस्ता |
| 412. महात्मा | दुरात्मा |
| 413. मान | अपमान |
| 414. मानव | दानव |
| 415. मानवता | दानवता |
| 416. मितव्यय | अपव्यय |
| 417. मित्र | शत्रु |
| 418. मिथ्या | सत्य |
| 419. मिलन | विछोह |
| 420. मुमकिन | नामुमकिन |
| 421. मूक | वाचाल |
| 422. मृत्यु | जन्म |
| 423. मेहनती | आलसी / कामचोर |
| 424. मोक्ष | बंधन |
| 425. मौखिक | लिखित |
| 426. यश | अपयश |
| 427. युद्ध | शांति |
| 428. योगी | भोगी |
| 429. योग्य | अयोग्य |
| 430. रंगीन | रंगहीन |
| 431. रक्षक | भक्षक |
| 432. रचना | विनाश |
| 433. रत | विरत |
| 434. रहित | सहित |
| 435. राग | विराग |
| 436. राजतंत्र | प्रजातंत्र |
| 437. राजा | रंक |
| 438. रात | दिन |
| 439. रात्रि | दिवस |
| 440. रात्री | दिवस |
| 441. रिक्त | पूर्ण |
| 442. रुग्ण | स्वस्थ |
| 443. रुचि | अरुचि |
| 444. रोज़गार | बेरोज़गा |
| 445. लंबित | त्वरित |
| 446. लकीर | बिंदु |
| 447. लक्षण | कुलक्षण |
| 448. लक्षित | अलक्षित |
| 449. लक्षितार्थ | अभिधार्थ |
| 450. लक्ष्णा | अभिधा |
| 451. लक्ष्य | अलक्ष्य |
| 452. लखपति | खाकपति |
| 453. लगभग | पूरा |
| 454. लगातार | रुक रूककर |
| 455. लगाना | हटाना |
| 456. लगाव | हटाना |
| 457. लग्न | कुलग्न |
| 458. लघु | गुरु |
| 459. लघुता | बड़प्पन |
| 460. लघुशंका | दीर्घशंका |
| 461. लचक | कठोरता |
| 462. लचीला | कठोर |
| 463. लचीलापन | कड़ापन |
| 464. लजीला | निर्लज्ज |
| 465. लज्जित | बेशर्म |
| 466. लटकना | उठना |
| 467. लटपट | सही |
| 468. लड़की | लड़का |
| 469. लडखडाना | संभालना |
| 470. लड़ना | मिलना |
| 471. लड़ाई | सुलह |
| 472. लड़ाका | सद्भावी |
| 473. लड़ाना | मिलाना |
| 474. लतखोर | भला |
| 475. लताड़ | प्यार |
| 476. लताड़ना | थपराना |
| 477. लतिका | पौधा |
| 478. लथपथ | सूखा |
| 479. लदाई | उतराई |
| 480. लफंगा | भला शरीफ़ |
| 481. लबालब | खाली |
| 482. लब्ध | अनुपलब्ध |
| 483. लब्धप्रतिष्ठित | छिन्नप्रतिष्ठ |
| 484. लम्पट | सदाचारी |
| 485. लम्ब | आधार |
| 486. लम्बा | ठिगना |
| 487. लम्बाई | चौड़ाई |
| 488. लम्बोदरा | छोटा |
| 489. लम्हा | घंटा |
| 490. लय | बेलय |
| 491. लयात्मक | अलायात्मक |
| 492. लरजना | थिरना |
| 493. ललकना | विलगना |
| 494. ललकार | पुकार |
| 495. ललकारना | पुकारना |
| 496. ललचना | त्यागना |
| 497. ललाई | सफ़ेदी |
| 498. ललित | कुरूप |
| 499. लवण | शर्करा |
| 500. लवलीन | अमग्न |
| 501. लहँगा | साड़ी |
| 502. लहलहाना | मुरझाना |
| 503. लहू | पसीना |
| 504. लाभ | हानि |
| 505. लिप्त | अलिप्त |
| 506. लुप्त | व्यक्त |
| 507. लेन | देन |
| 508. लोभ | संतोष |
| 509. लोभी | संतोषी |
| 510. लौकिक | अलौकिक |
| 511. लौह | स्वर्ण |
| 512. वन | मरू |
| 513. वरदान | अभिशाप |
| 514. वसंत | पतझड़ |
| 515. वाद | प्रतिवाद |
| 516. वादी | प्रतिवादी |
| 517. वास्तविक | अवास्तविक |
| 518. विकसित | अविकसित |
| 519. विकास | पतन |
| 520. विजय | पराजय |
| 521. विदुषी | अज्ञानी |
| 522. विद्या | अविद्या |
| 523. विद्वान | मूर्ख |
| 524. विधवा | सधवा |
| 525. विधि | निषेध |
| 526. विनम्रता | घमंड |
| 527. विनय | अविनय |
| 528. विपत्ति | संपत्ति |
| 529. विपन्न | संपन्न |
| 530. विभक्त | अविभक्त |
| 531. विमुख | सन्मुख |
| 532. विरत | निरत |
| 533. विरह | मिलन |
| 534. विरागी | रागी |
| 535. विरोध | समर्थन |
| 536. विवाद | निर्णय |
| 537. विवादास्पद | निर्विवाद |
| 538. विवेक | अविवेक |
| 539. विशालकाय | लघुकाय |
| 540. विशिष्ट | साधारण |
| 541. विशुद्ध | दूषित |
| 542. विशेष | सामान्य |
| 543. विश्लेषण | संश्लेषण |
| 544. विश्वनीय | अविश्वनीय |
| 545. विश्वास | संदेह |
| 546. विष | अमृत |
| 547. विषम | सम |
| 548. विस्तार | संक्षेप |
| 549. विस्तृत | संक्षिप्त |
| 550. विस्मरण | स्मरण |
| 551. वीर | कायर |
| 552. वीरान | आबाद |
| 553. वृद्ध | बालक |
| 554. वृद्धि | हास्र |
| 555. वृष्टि | अनाविष्टि |
| 556. वृहत | लघु |
| 557. वैतनिक | अवैतनिक |
| 558. वैमनस्य | सौमनस्य |
| 559. व्यक्त | अव्यक्त |
| 560. व्यय | आय |
| 561. व्यर्थ | सार्थक |
| 562. व्यवस्था | अव्यवस्था |
| 563. व्यष्टि | समष्टि |
| 564. व्यावहारिक | अव्यावहारिक |
| 565. व्यावाहारिक | अव्यावाहारिक |
| 566. शकुन | अपशकुन |
| 567. शक्तिशाली | शक्तिहीन |
| 568. शत्रु | मित्र |
| 569. शयन | जागरण |
| 570. शासक | शासित |
| 571. शिव | अशिव |
| 572. शिष्य | गुरु |
| 573. शीत | उष्ण |
| 574. शुचि | अशुचि |
| 575. शुभ | अशुभ |
| 576. शुष्क | आर्द्र |
| 577. शोर | शांन्ति |
| 578. शोषण | पोषण |
| 579. श्रध्दा | अश्रधा |
| 580. श्रम | विश्राम |
| 581. श्रव्य | दृश्य |
| 582. श्रांत | अश्रांत |
| 583. श्रीगणेश | इतिश्री |
| 584. श्रोता | वक्ता |
| 585. श्वेत | श्याम |
| 586. संकल्प | विकल्प |
| 587. संकीर्ण | उदार |
| 588. संकोच | असंकोच |
| 589. संक्षेप | विस्तार |
| 590. संग | असंग |
| 591. संगठन | विघटन |
| 592. संगत | असंगत |
| 593. संग्रह | त्याग |
| 594. संत | असंत |
| 595. संतुलन | असंतुलन |
| 596. संतुलित | असंतुलित |
| 597. संतुष्ट | असंतुष्ट |
| 598. संतोष | असंतोष |
| 599. संधि | विग्रह |
| 600. संभव | असंभव |
| 601. संयोग | वियोग |
| 602. संश्लिष्ट | विश्लिष्ट |
| 603. सकाम | निष्काम |
| 604. सक्रिय | निष्क्रय |
| 605. सक्षम | अक्षम |
| 606. सखा | शत्रु |
| 607. सगुण | निर्गुण |
| 608. सघन | विरल |
| 609. सच | झूठ |
| 610. सचेत | अचेत |
| 611. सच्चरित | दुश्चरित |
| 612. सजल | निर्जल |
| 613. सजीव | निर्जीव |
| 614. सज्जन | दुर्जन |
| 615. सत | असत |
| 616. सत्कार | तिरस्कार |
| 617. सत्य | असत्य |
| 618. सदय | निर्दय |
| 619. सदाचार | दुराचार |
| 620. सदाचारी | कदाचारी |
| 621. सदाशय | दुराशय |
| 622. सद्वृत | दुवृत |
| 623. सन्मार्ग | कुमार्ग |
| 624. सपूत | कपूत |
| 625. सफल | असफल |
| 626. सबाध | निर्बाध |
| 627. सभय | निर्भय |
| 628. सभ्यता | बर्बरता |
| 629. सम | विषम |
| 630. समस्या | समाधान |
| 631. समाज | व्यक्ति |
| 632. समापन | उद्घाटन |
| 633. समास | व्यास |
| 634. सम्पद | विपद |
| 635. सम्बद्ध | असम्बद्ध |
| 636. सम्मान | अपमान, अनादर |
| 637. सरकारी | ग़ैरसरकारी |
| 638. सरल | क्लिष्ट |
| 639. सरस | नीरस |
| 640. सर्द | गर्म |
| 641. सर्दी | गर्मी |
| 642. सवीकार | निर्विकार |
| 643. ससीम | असीम |
| 644. सस्ता | महंगा |
| 645. सहज | कठिन |
| 646. सहमत | असहमत |
| 647. सहमति | असहमति |
| 648. सहयोग | असहयोग |
| 649. सहयोगी | प्रतियोगी |
| 650. सहायक | बाधक |
| 651. सांगत | असंगत |
| 652. साकार | निराकार |
| 653. साक्षर | निरक्षर |
| 654. सात्विक | तामसिक |
| 655. साधु | असाधु |
| 656. सापेक्ष | निरपेक्ष |
| 657. सामायिक | असामयिक |
| 658. सामिष | निरामिष |
| 659. सार्थक | निरर्थक |
| 660. सावधानी | असावधानी |
| 661. साहस | साहसहीन |
| 662. साहसी | कायर |
| 663. सित | असित |
| 664. सुकर | दुष्कर |
| 665. सुकर्म | कुकर्म |
| 666. सुकृति | दुष्कृति |
| 667. सुख | दुःख |
| 668. सुखान्त | दुखांत |
| 669. सुगंध | दुर्गन्ध |
| 670. सुगम | दुर्गम |
| 671. सुजन | दुर्जन |
| 672. सुदूर | अदूर |
| 673. सुधा | गरल |
| 674. सुन्दर | कुरूप |
| 675. सुपथ | कुपथ |
| 676. सुपरिणाम | दुष्परिणाम |
| 677. सुपात्र | कुपात्र |
| 678. सुपुत्र | कुपुत्र |
| 679. सुबह | शाम |
| 680. सुबुद्धि | कुबुद्धि |
| 681. सुभग | दुर्भग |
| 682. सुमति | कुमति |
| 683. सुर | असुर |
| 684. सुरक्षित | असुरक्षित |
| 685. सुलझाव | उलझाव |
| 686. सुलभ | दुर्लभ |
| 687. सुविधा | असुविधा |
| 688. सुशील | दुशील |
| 689. सुसंगति | कुसंगति |
| 690. सुस्त | चुस्त |
| 691. सूक्षम | स्थूल |
| 692. सूक्ष्म | स्थूल |
| 693. सूना | भरा |
| 694. सूर्योदय | सूर्यास्त |
| 695. सृष्टि | संहार |
| 696. सौन्दर्य | कुरूपता |
| 697. सौभाग्य | दुर्भाग्य |
| 698. स्तुति | निंदा |
| 699. स्थाई | अस्थायी |
| 700. स्थावर | जंगम |
| 701. स्थूल | सूक्ष्म |
| 702. स्पष्ट | अस्पष्ट |
| 703. स्पृश्य | अस्पृश्य |
| 704. स्वकीया | परकीय |
| 705. स्वच्छ | मलिन |
| 706. स्वजाति | विजाती |
| 707. स्वतंत्र | परतंत्र |
| 708. स्वतंत्रता | दासता |
| 709. स्वदेश | विदेश |
| 710. स्वधर्म | विधर्म |
| 711. स्वर्ग | नरक |
| 712. स्वस्थ | अस्वस्थ |
| 713. स्वाधीन | पराधीन |
| 714. स्वाभाविक | अस्वाभाविक |
| 715. स्वामी | सेवक |
| 716. स्वीकार | अस्वीकार |
| 717. स्वीकृत | अस्वीकृत |
| 718. स्वीकृति | अस्वीकृति |
| 719. हर्ष | शोक |
| 720. हस्व | दीर्घ |
| 721. हानि | लाभ |
| 722. हार | जीत |
| 723. हास्य | रुदन |
| 724. हिंसा | अहिंसा |
| 725. हित | अहित |